کد مطلب:19200 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

بر طبق آيات و روايات اسلامي جايگاه شهدا و عالمان در نزد خدا چگونه است و آيا در پيشگاه خداوند داراي مقامي برابر هستند؟

مقام شهيد و شهادت بسيار والا و ارجمند است. «شهيد» مظهر اسم مبارك خداوند متعال است. اين نام در جاي جاي قرآن آمده است: «إنّ الله علي كلّ شيءٍ شهيد» حج/17، «والله علي كلّ شيءٍ شهيد» مجادله/6؛ بروج/9 و «إنّ الله كان علي كل شيءٍ شهيداً» نساء/33؛ احزاب/55 و... آياتي كه اين نام بزرگ در آنها آمده در برگيرنده نكات معرفتي و عقيدتي بسياري است. در احاديث اسلامي نيز والاترين مقام در شأن شهيد قرار دارد. اين مقام بزرگ نسبت به افراد و ويژگي‎ها و درجات اخلاص، ايمان، پارسايي آنان متفاوت است، و به تعبير ديگر شهادت عبارت است از يك حقيقت نوراني داراي درجات. از اين رو روايت شده: شهيدان همراه امام حسين(ع) مانند شهيدان همراه پيامبران(ع) هستند (بحار 44/301.) امام صادق(ع) درباره عموي خود زيد بن عليّ بن الحسين (شهيد فخّ) فرمود: «مضي والله عمّي شهيداً كشهداء إِستشهدوا مع رسول الله و عليّ و الحسن و الحسين صلوات الله عليهم» (همان 46/175) و امام زين العابدين(ع) فضل و برتري شهيدان اهل بيت را بر ساير شهيدان ده برابر و فضل شهادت شيعيان را بر ديگران هفت برابر دانسته اند: «لشهيدنا فضل علي الشّهداء غيرنا بعشر درجات ولشهيد شيعتنا علي شهيد غيرنا سبع درجات» (همان 23/314) امام رضا(ع) نيز فضل شهادت شيعيان را بر هر شهيد ديگر نه برابر دانسته اند: «فشهداؤنا لهم فضل علي الشّهداءِ بعشر درجات و لشهيد شيعتنا فضل علي كلّ شهيد غيرنا بتسع درجات» (همان 26/243.)

از سوي ديگر مقام ارجمند علم و عالم و خردورزي و فرهيختگي بر كسي پوشيده نيست. علم به معناي دانستن، يقين كردن، دريافتن، ادراك، استوار كردن، معرفت دقيق و حضور معلوم نزد عالم است. علم روان انسان را روشني مي بخشد و از حضيض جهالت و ناداني به اوج شكوه مي رساند:

علم بال است مرغ جانت را
بـر سپـهر او بـرد روانـت را

شهـپر ديگرش فراز سپهـر
مي رساند به حق مكانت را


(اوحدي، لغت نامه دهخدا، ماده علم.)

مراد از علم در اين جا هر دانشي است كه در مسير لقاء الله قرار گيرد و به او ختم شود. دانشي كه در راه سعادت و شكوفايي فطرت انسان قرار گيرد، از مشكات نبوّت گرفته شود، دل را نوراني سازد و جامعه را به نيكي‎ها رهنمون باشد. دانشمندي كه با اين اهداف به نگارش مي پردازد نوشته او برخون شهيدان ترجيح دارد. امام صادق(ع) مي فرمايد: در روز قيامت خداوند همه مردم را در يك صحنه گرد مي آورد، ميزان‎هاي اعمال نصب مي گردد و خون شهيدان با نوشته دانشمندان سنجيده مي شود. در نتيجه، نگاشته دانشمندان بر خون شهيدان ترجيح مي يابد: «إذا كان يوم القيامة جمع الله عزّوجلّ الناس في صعيد واحد ووضعت الموازين، فتوزن دماء الشّهداء مع مداد العلماء فيرجّح مداد العلماء علي دماء الشّهداء» (بحار 2/ 14؛ 7/226.) به همين مضمون حديثي از رسول خدا(ص) رسيده است كه فرمودند: «إذا كان يوم القيامة وزّن مداد العلماء بدماء الشّهداء فيرجّح مداد العلماء علي دماءِ الشّهداء» (همان 2/16)

امير مؤمنان(ع) در كلام حكيمانه خود به كميل ابن زياد كه از خواص ياران او به شمار مي رود درباره دانش و دانشمندان مي فرمايد: اي كميل اين دل‎ها ظرف‎هاي علوم، حقايق و اسرار است. بهترين دل‎ها وسيع ترين و نگاهدارندەترين آنهاست. پس هشيار باش و از من نگاهدار و به ياد داشته باش آنچه را به تو مي گويم:

مردم سه دسته اند: عالم ربّاني (خدا شناسي كه به مبدأ و معاد آگاه باشد و به آن عمل كند) و طالب علم و آموزندەاي كه از ناداني به راه نجات و رهايي است و مگسان خُرد و ناتواني كه در پي هر صدايي خواهند بود و هر لحظه به راهي با هر بادي مي روند. (آنان كه نان به نرخ روز مي خورند) اينان از نور دانش روشني نجسته و به پاية استواري پناه نبردەاند.

اي كميل! علم بهتر از مال است؛ زيرا علم تو را از گرفتاريهاي دنيا و آخرت نگه مي دارد، ولي مال را بايد تو از تباه شدن نگهداري. مال بر اثر بخشيدن كم مي شود و علم بر اثر بخشودن افزون مي گردد. بزرگي با مال و پرورده شدن با آن از دست مي رود، اما بزرگي با دانش از ميان رفتني نيست.

اي كميل! آشنايي باعلم و تحصيل دانش، دين است. به سبب دانش دين پاداش داده مي شود. انسان در زندگي به وسيلة علم، پيروي از خدا و رسول او را در دنيا و پس از مرگ پسنديده گويي مردم را به دست مي آورد. علم فرمان رواست و مال فرمان بر و مغلوب.

اي كميل! گرد آورندگان مال در حالي كه هنوز نَفَس مي كشند مردەاند و دانشمندان پايدارند، چندان كه روزگار به جاست: «والعلماء باقون ما بقي الدّهر» وجودشان گم شده است، در حالي كه صورت‎هايشان در دل‎ها باقي و موجود است: «أعيانهم مفقودة و أمثالهم في القلوب موجودة.‎ها إنّ‎هاهنا لعلماً جمّاً (و اشار بيده إلي صدره) لو أصبتُ لها حملة …»؛ [آگاه باش اين جا علم فراوان نهفته است است (و با دست به سينه مبارك اشاره فرمود) اگر بر اين علم ياد گيرندگاني مي يافتم (امام(ع) از نبودن شاگرد و كساني كه لياقت توانايي فهم معارف حقّه را دارا باشند تأسف مي خورد؛ زيرا آن حضرت كسي را نمي يابد كه سيل علم خود را از كوه بلند و با عظمت وجود خويش سرازير كند و جهانيان را سيراب سازد) آري مي يابم تيز فهمي كه از او بر آن علوم مطمئن نيستم؛ زيرا دست افزار دين را براي دنيا به كار مي گيرد و به نعمت‎هاي خدا بر بندگانش برتري مي جويد … (نهج البلاغه، حكمت 147.)

ترجيح نگاشته‎هاي دانشمندان الهي بر خون شهيدان روشن است و نمونه اي از آن فتواي حرمت تنباكو توسّط ميرزاي بزرگ شيرازي (قده) و نمونه ديگر آن اطلاعيه‎هاي حضرت امام خميني (قده) و به زانو در آوردن آمريكا در ايران و پيروزي نهايي اسلام بر كفر و نفاق است.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 4 (معاد در قرآن)